Obwinianie ofiary (victim blaming)

Czym jest obwinianie ofiary?

Jest to kwestionowanie pozycji lub roli ofiary, najczęściej poprzez oczernianie jej i obwinianie za czyn. Rezultatem może być wrażenie, że ofiara faktycznie spowodowała czyn lub nawet na niego zasłużyła. Obwinianie ofiary opiera się na różnych mitach i stereotypach, które oceniają i krytykują zachowanie, wygląd, przeszłość lub styl życia ofiary. Naiwne zachowanie ofiary może być określane jako ryzykowne, łatwowierność jako współpraca ze sprawcą, normalne zachowanie jako prowokacja itp. Rzekome negatywne lub słabe aspekty ofiary są podkreślane, problematyczne epizody w życiu ofiary są wykorzystywane jako argumenty zmniejszające jej wiarygodność itp.

Przykłady obwiniania ofiary

• Mogła to zrobić sobie sama.
• Poprosił o to.
• Sprowokował ją.
• Flirtował.
• Właściwie to trochę chciał.
• Próbuje zrujnować sobie życie.
• Co miał na sobie?
• Dlaczego nie powiedział "nie"?
• Dlaczego się nie bronił?
• Dlaczego nie odszedł?
• Dlaczego nikomu nie powiedział?
• Dlaczego tego nie zgłosił?

Niektóre z tych ostatnich pytań mogą być istotne, ponieważ na przykład policja lub sądy muszą znać kontekst sytuacji. Na przykład seryjny gwałciciel może wybierać swoje ofiary według koloru włosów, ofiara nie zwierzyła się nikomu, ponieważ sprawca ją szantażował, lub nie stawiała oporu, ponieważ zamarzła i nie mogła kontrolować swojego ciała. Zasadnicza różnica polega na tym, czy ktoś faktycznie zadaje pytania i przyjmuje odpowiedź za uzasadnioną, czy też zadaje pytania tylko pod pozorem przesłuchania ofiary.

Dlaczego jest to ważne?

Niezależnie od okoliczności czynu i zachowania ofiary, sprawca jest zawsze i wyłącznie odpowiedzialny za czyn. Żadna ilość działań innych osób nie usprawiedliwia faktu, że sprawca lub sprawczyni zdecydowali się skrzywdzić kogoś innego.

Obwinianie ofiar podważa tę zasadę. Szkodzi zarówno samym ofiarom subiektywnie, ich doświadczeniom i dobrostanowi przez całe życie, jak i pozycji ofiar obiektywnie, np. w ich decyzji, czy zwierzyć się komuś, czy zgłosić przestępstwo i jak będą postrzegani przez funkcjonariuszy policji, sędziów, ekspertów medycyny sądowej lub media. Dopóki powielamy dyskurs, w którym wina jest przenoszona ze sprawcy na ofiarę, ofiary nie mogą uzyskać sprawiedliwości, a ich prawa obywatelskie i prawa człowieka są naruszane.

Autor: Irena Buršová